Πνευματικά κεφάλαια από τις τρεις οκτάδες των αρετών

 ΑΡΧΙΜ. ΠΑΪΣΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΦΙΛΩΤΑ

Στα πλαίσια μιας παρουσίασης του τρόπου σύνδεσης των αρετών στην εν Χριστώ ζωή των Ορθόδοξων πιστών παρουσιάζονται παρακάτω αδρομερώς κάποια υποτυπώδη κεφάλαια που δείχνουν την λειτουργική σχέση πρακτικά και ψυχικά των μερών και των δυνάμεων της ψυχής.

Σε πρώτη φάση ο στόχος δεν είναι να εξηγηθεί πως αλληλοσχετίζονται οι δυνάμεις και τα μέρη της ψυχής, καθώς διαπλέκονται σε μια μυστηριώδη συνάφεια που αποκαλύπτει την λειτουργία της απλής στην ουσία αλλά πολυσύνθετης εξ απόψεως δυνάμεων οντότητος της ψυχής μας, αλλά οπωσδήποτε ο σκοπός μας είναι να καταστεί σαφές πως πρέπει να εργασθούμε τις αρετές για να φέρουν γρήγορα ένα θετικό αποτέλεσμα και να μην παιδευόμαστε άσκοπα χάνοντας τον πολύτιμο καιρό μας.

Η έκθεση των βασικότερων αρετών χωρίστηκε σε τρεις ομάδες κάθε μία από τις οποίες αναφέρεται σε οκτώ αρετές. Ο χωρισμός σε οκτάδες είναι μόνο συμβολικός και βοηθά στην συστηματική κατανομή της εργασίας για να μην την λησμονούμε. Κάθε οκτάδα δεν έχει μόνο χαρακτήρα πληρότητος αλλά διακρίνεται και σε επιμέρους ομάδες που έχουν συγκεκριμένα βήματα. Θελήσαμε αυτά τα φιλοκαλικά βήματα παραδόξως να χορογραφηθούν, ώστε να αποτυπωθούν γλαφυρά και και ζωηρά στην μνήμη μας με βήματα παραδοσιακών ποντιακών χορών που έχουν καθαρή έκφραση πολεμικού χαρακτήρα, διότι το κείμενο αυτό εκθέτει συγκεκριμένο τρόπο αοράτου πολέμου και έχει έναν αγωνιστικό χαρακτήρα απέναντι στις αντίθεες δυνάμεις του σκότους. Τα βήματα αυτά ελήφθησαν χωρίς να αχρηστεύουν κάποιον παραδοσιακό χορό αλλά δημιουργούν έναν νέο που συνθέτεται εξολοκλήρου μόνο από στοιχεία εκείνα όλων αυτών που μπορούν  να αποδώσουν την εκφράσουν την τόλμη και την αρετή! Δεν υποτιμούμε την πολιτισμική κληρονομία από άλλες «αλησμόνητες πατρίδες», απλά τα ποντιακά εξυπηρετούσαν καλύτερα τον χαρακτήρα και τον σκοπό ενός τέτοιου κειμένου, διότι έχουν την μεγαλύτερη γκάμα και ποικιλία βημάτων με στοιχεία υπεράσπισης και αγωνιστικότητος για να εκφράσουν εκείνο που θέλουμε να εκφράσουμε. Πέρα από αυτό, το εγχείρημα ήταν πιο εφικτό, καθώς συνδεόμαστε με χοροδιδασκάλους και μουσικούς της ποντιακής μουσικής αλλά είναι επίσης και ένας καρπός μιας μακροχρόνιας εμπειρίας με βιώματα και επιδράσεις του γενναίου φρονήματος που εμπνέουν ακούσματα και παραστάσεις από την παιδική μας ηλικία. Βέβαια, με τα κείμενα αυτά ας μην προσδοκά κανείς να ακούσει ποντιακή μουσική. Οπωσδήποτε, όμως θα πρέπει να ακροασθεί τους χτύπους της καρδίας των πατριωτών αγίων και ηρώων που έχυσαν το αίμα τους για ότι τόσο φθηνά χάνεται σήμερα στον βωμό της καλοπέρεσης και της ραστώνης. Το χαλαρό φρόνημα στους παππούδες μας που υπερασπίσθηκαν τα όσια και ιερά της Πατρίδος μας για να φυλάξουν «Θερμοπύλες» ήταν παντελώς άγνωστο και ένιωθαν αποτροπιασμό για τέτοια υποκείμενα που ξεπουλούν την πατρίδα και την πίστη τους ποικιλοτρόπως είτε με τον Οικουμενισμό είτε με τα μνημόνια και τις προδοτικές συμφωνίες. Τα κεφάλαια αυτά μικρά, στιβαρά, ανδροπρεπή έρχονται να υπομνήσουν και να ξυπνήσουν μέσα μας την ελληνική παλικαριά, το ανδρείο φρόνημα των αγίων της Πίστεώς μας, τις αξίες και τα ιδανικά της φυλής μας. Δεν ζαλίζουν με παράθεση άτακτων χωρίων, άλλωστε δεν είναι αποτελούν συλλογή Πατερικών λογίων. Δεν φορτώνουν τον αναγνώστη με σκέψεις που δεν έχουν πρακτικό χαρακτήρα και δεν εφαρμόζονται στην πράξη αλλά και δεν τον αφήνουν να βρει το νόημα της ζωής στην πολυθρόνα. Θέλει αρετή και τόλμη η Ελευθερία. Απαιτεί θυσίες ο αγιασμός που πρέπει να είναι και ο πρωταρχικός, καθώς, και βασικός στόχος της επίγειας ζωής μας!

ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ

Η αίσθηση της ψυχής μας ότι είμαστε μακριά από τον Θεό, διότι δεν Τον αγαπήσαμε με όλη την καρδιά μας, δεν εφαρμόσαμε τις εντολές Του και δεν έγινε το κέντρο της ζωής μας, είναι και λέγεται μετάνοια. Ας μην λησμονούμε ότι πρώτη και μεγάλη εντολή του Θεού που μας επισημαίνει ο ίδιος ο Χριστός είναι:»Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου· αὕτη ἐστὶ πρώτη καὶ μεγάλη ἐντολή» (Μθ. 22,37,38).Όταν σκέφτομαι ότι στην ζωή μου δεν έζησα πνευματικά όπως οι άγιοι που έδωσαν όλη τους την ζωή στον Χριστό χωρίς κρατούμενα αλλά αληθινά και αγαπητικά, τότε συνειδητοποιώ ότι πέρασε ο καιρός και ακόμη δεν έβαλα αρχή μετανοίας. Μέσα από αυτήν την συντριβή δύναμαι πλέον να προσευχηθώ αληθινά και να ζητήσω να επέμβει ο Κύριος εις την ζωήν μου προσωπικά, διότι δεν γνωρίζω πως να αγωνιστώ και τι να κάνω. Η αναζήτηση αυτή του θελήματος του Θεού είναι που μας φέρνει κοντά Του. Αυτό το πλησίασμα είναι τρόπος κοινωνίας και έρχεται μελετώντας την Καινή Διαθήκη.

ΕΙΡΗΝΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΗΜΑ

Με την μετάνοια ανάβει η φλόγα της προσευχής. Όμως αυτή η πνευματική θέρμη πρέπει να διατηρηθεί με κάποιο τρόπο στην καρδιά και αυτός είναι η ειρήνη της ψυχής. Όταν ομιλούμε -εν προκειμένω- για ειρήνη εννοούμε, όχι απλά και μόνο την εσωτερική γαλήνη αλλά κάτι πολύ βαθύτερο, το οποίο κερδίζουμε με τα δάκρυα της αληθινής μετανοίας, όμως χρειάζεται και να διατηρήσουμε αυτή την πνευματική αίσθηση, δηλαδή να μπορέσουμε να την κρατήσουμε ως πνευματική κατάσταση αλλά και να την αναζωπυρώσουμε. Η αναζωπύρωση γίνεται με την ουσιαστική επανάληψη της μετανοίας, δηλαδή με τα δάκρυα κατά το δυνατόν καθημερινά. Η διατήρηση όμως είναι ένα προκαταρκτικό στάδιο για να μπορέσουμε να μετανοήσουμε. Η μετάνοια επομένως, προϋποθέτει το να κρατήσουμε το αίσθημα της συντριβής ζωντανά στην μνήμη μας. Εδώ τώρα χρειάζεται να διευκρινίσουμε ότι αυτό γίνεται με δύο διαφορετικούς τρόπους προσευχής.

Έχουμε γράψει για τα είδη τις προσευχής, τα οποία ξεκινώντας από το ανώτερο και σπουδαιότερο είναι:

Α. Δοξολογία
Β. Ευχαριστία
Γ. Εξομολόγηση
Δ. Παράκληση

Έχουμε επισημάνει τις μορφές της προσευχής:

1. Ακολουθίες
2. Μετάνοιες μικρές και μεγάλες (στρωτές)
3. Κομποσχοίνια (κανόνας με σταυρούς και χωρίς σταυρούς ή πάλι κανών είτε όρθιοι είτε καθιστοί σε σκαμνί ή και γονατιστοί)
4. Αυτοσχέδια προσευχή

Ως τρόπους προσευχής εννοώ κάτι πιο εξειδικευμένο:

■ Την Προσευχή στην οποία στόχο έχω να φθάσω στην μετάνοια.
■ Την Προσευχή στην οποία στόχο έχω να κρατήσω αναμμένο το αίσθημα της μετανοίας με την εσωτερική ειρήνη.

Αυτός ο δεύτερος τρόπος, τον οποίο εδώ εννοώ, είναι μια νοερή σιγή. Το κομποσκοίνι δεν γίνεται εν προκειμένω φωναχτά, δηλαδή στον συγκεκριμένο τρόπο προσευχής δεν ακούω τα λόγια της ευχής, αφού δεν τα λέω με το στόμα αλλά τρυπώνω μέσα στην καρδιά μου νοερώς. Πώς το κάνω αυτό; Κατεβάζω την νοερά ενέργεια από τον εγκέφαλο, όπου ενεργεί ο νους της ψυχής ως γνωστική θεωρητική δύναμη, -ενώ σαν σε όχημα η ουσία της βρίσκεται στην καρδιά- εκεί που ενεργούν και οι άλλες δύο δυνάμεις, ο λόγος και το πνεύμα της. Επομένως, όταν κατεβάζω τον νου ως ενέργεια, την ενέργειά της στην πραγματικότητα κατεβάζω, διότι η ουσία της πάντοτε στην καρδιά βρίσκεται. Εκεί λοιπόν μέσα στην καρδιά, όπου είναι η τρυφή του νοός, με την έννοια της απόλαυσης από την ένωση νου, λόγου και πνεύματος, ο νους δύναται να βλέπει καθαρά, αφού πρώτα καθαρθεί, το δικό του φως και έπειτα και το άκτιστο Φως του Θεού όταν επιτρέπει ο Κύριος.

● Πριν όμως αρχίσει να βλέπει χρειάζεται να εκπαιδευθεί για να κρατά την ειρήνη αμετάπτωτα.

Αυτός ο αγώνας γίνεται, όπως ένας άνθρωπος απλώνει τα δύο χέρια εκατέρωθεν προς τις δύο πλευρές, και ενώ συνδέεται από το ένα χεράκι με την μετάνοια από το άλλο συνδέεται με την πνευματική μέθη που προκαλείται εκ της πίστεως στον Ιησού Χριστό, καθώς τον απολαμβάνει εκείνη την στιγμή εν Πνεύματι, μελετώντας εσωτερικά μυστικώς και ησύχως ως γλυκύτητα στην καρδιά του λέγοντας εσωτερικά το: «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με»!

Ο τρόπος αυτός της προσευχής, επειδή είναι διαφορετικός στην μία περίπτωση από την άλλη, για τους αρχαρίους όπως εμείς, χρειάζεται να δουλευτεί αρχικά ξεχωριστά ο ένας από τον άλλον, ώσπου να εκπαιδευτούμε και να μπορούμε να τον βρίσκουμε άμεσα ως Χάρι κάθε φορά που θα κάνουμε προσευχή. Γνώμη μου είναι αυτό! Και δεν δεσμεύω κανέναν. Νομίζω λοιπόν, ότι αρχικά άλλη ώρα πρέπει να έχουμε προσευχή ως έκφραση μετανοίας -και προτείνω το πρωί- και άλλη ώρα να έχουμε την καταφυγή στην κρύπτη του εσωτερικού μας κόσμου ως πνευματικού θηλασμού ειρήνης που θα μας θρέψει και γι’ αυτό θα μας ενδυναμώσει πνευματικά -προτείνω όταν επιστρέψουμε από τις εξωτερικές μας εργασίες μετά το μεσημέρι- και τότε κυρίως είναι ο κατάλληλος καιρός που χρειαζόμαστε πνευματική ανασυγκρότηση.