Πρέσπα: Άγρια ζωή στα σύνορα

 Πρώτα είδα μια γερακίνα. Σαν συνοδός στα σύνορα των νομών Φλώρινας και Καστοριάς, πλάναρε πάνω από το αυτοκίνητο για κάμποσα χιλιόμετρα. Μετά, ένας κατάμαυρος αγριόχοιρος έτρεξε στο πλάι του δρόμου και χάθηκε στο δάσος. Ως το βράδυ λαγοί, δασοκούναβα, αγριόγατες και αμέτρητα πουλιά είχαν κάνει εμφάνιση. Την αρκούδα έψαχνα, αλλά δεν είχα τύχη. «Βγαίνουν συνήθως τις νύχτες και εξαφανίζονται πολύ πριν τις αντιληφθείς εσύ. 

Το φθινόπωρο βέβαια, κυκλοφορούν περισσότερο καθώς τρέφονται όλη μέρα για να μαζέψουν λίπος για τον ύπνο του χειμώνα. Τους λύκους είναι ακόμη πιο δύσκολο να τους δεις», με ενημερώνει ο φυσιοδίφης Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος που συναντώ στην Πρέσπα να αναζητά το σαρκοφάγο φυτό Aldrovanda vesiculosa για τις καταγραφές του naturagraeca.com. Μέσα σε λίγες ώρες γνωρίζω πολλούς ακόμη ενδιαφέροντες ανθρώπους που είναι εδώ και κάτι ψάχνουν. Τον Φανίκο που αναζητά τις διαφορές δύο ειδών καλαμιώνα και πώς το ένα επιβαρύνει το άλλο, την Πωλίνα που κάνει τη διατριβή της πάνω στον οικοτουρισμό, ένα ζευγάρι Γερμανών βιολόγων, ένα γκρουπ Ολλανδών φυσιολατρών, κάμποσους Έλληνες που άλλος ψάχνει κάποια είδη νυχτερίδας, άλλος το φθινοπωρινό λουλούδι colchicum autumnale και άλλος μελετά το φώλιασμα των πουλιών – μέχρι και η αγελάδα στην Πρέσπα για παρατήρηση είναι, μια και ανήκει στη σπάνια αυτόχθονη βραχυκερατική φυλή (Νάνα αγελάδα). 

Στην Πρέσπα ζει το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού αργυροπελεκάνων.

«Πάνω από 275 ειδή πουλιών έχουν καταγραφεί αλλά η σημασία εδώ είναι το φώλιασμα. Φωλιάζουν περίπου 160 είδη και η Πρέσπα είναι από τις σημαντικότερες περιοχές της Ευρώπης για αυτό – ειδικά για τα υδρόβια πουλιά. Εδώ επίσης, έχουμε την μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνων στον κόσμο, είναι μικτή αποικία, αργυροπελεκάνοι και ροδοπελεκάνοι μαζί, το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού», εξηγεί η Όλγα Αλεξάνδρου της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, χάρη στην οποία η Πρέσπα είναι αυτό που είναι σήμερα. Αναφερόμενη στο Εθνικό Πάρκο της Πρέσπας μιλάει για ένα hot spot βιοποικιλότητας, από τα σημαντικότερα της Ευρώπης: «Εδώ ζουν πάνω από 60 είδη θηλαστικών, ενώ είναι η σημαντικότερη περιοχή της Ευρώπης για τις νυχτερίδες με 26 είδη. Επίσης, έχουμε 23 είδη ψαριών, 9 από τα οποία ενδημικά. Από τα 235 λεπιδόπτερα της Ελλάδας, 178 έχουν καταγραφεί εδώ και από τα 6.000 είδη φυτών της χώρας συναντάμε στην Πρέσπα τα 2.200 είδη, το 1/3 δηλαδή».

Θέα στον Άγιο Αχίλλειο και τον Βαρνούντα από την Δασερή Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών ήρθε στην Πρέσπα τη δεκαετία του 1980, εποχή που η έννοια της προστασίας της φύσης ήταν άγνωστη για την τοπική κοινωνία. Η Πρέσπα χαρακτηρίστηκε Εθνικός Δρυμός το 1972, κυρίως λόγω του δάσους υπεραιωνόβιων αρκεύθων ηλικίας άνω των 400 ετών, και κατόπιν λόγω των πουλιών. Η μία ιδιαιτερότητα είναι η διασυνοριακότητα, καθώς ό,τι προκύπτει πρέπει να αντιμετωπίζεται από τα τρία κράτη από κοινού. Η Εταιρία και πλέον και ο Δήμος, κάνουν μεγάλα βήματα και αφού κατάφεραν την ανακήρυξη διασυνοριακού πάρκου, πρόσφατα πέτυχαν μια πρώτη συνάντηση για σχέδιο κοινής δράσης. Η άλλη ιδιαιτερότητα είναι ότι πρόκειται για ένα Εθνικό Πάρκο που κατοικείται. Πόσο παράξενο ακούγεται σήμερα το γεγονός ότι το 1991, όταν ιδρύθηκε η Εταιρία Προστασίας, οι άνθρωποι έτρωγαν τα αυγά του πελεκάνου αλλά και τα ίδια τα πουλιά. Παράλληλα όμως εν αγνοία τους βοηθούσαν το οικοσύστημα να επιβιώσει. Οι πρακτικές τους ήταν, μάλλον τυχαία, συμβατές με τη διατήρησή του: για παράδειγμα, τα καλάμια που έκοβαν από τις όχθες των λιμνών για να φτιάξουν τα εργαλεία ψαρέματος ή για να κατασκευάσουν τα σπίτια και τις στάνες τους, έδιναν στον υδροβιότοπο την ανάσα που χρειαζόταν καθώς και πεδίο για να γεννήσουν τα αυγά τους τα ψάρια -άρα και να τραφούν τα πουλιά. Τώρα που τα εργαλεία εκσυγχρονίστηκαν; «Επεμβαίνουμε εμείς με κοπτικό γιατί αν ο καλαμιώνας θεριέψει θα υπάρχει μεγάλο πρόβλημα. Παράλληλα όμως παροτρύνουμε τους ντόπιους να κόβουν τα καλάμια για τροφή των ζώων τους ή να κατεβάζουν τα ζωντανά στις όχθες για βόσκηση, ενώ μελετάμε και άλλες χρήσεις, για να τους τις υποδείξουμε», συμπληρώνει η κ. Αλεξάνδρου.

Βαρκάδα και παρατήρηση πουλιών γίνεται πλέον και στην Μικρή Πρέσπα, με τα πλοιάρια του δήμου.

Δεν ήταν εύκολη υπόθεση, όπως μας ενημερώνει και η Τριανταφυλλιά Γκόγκου του Φορέα Διαχείρισης, ο οποίος εν πολλοίς έχει αναλάβει την φύλαξη του πάρκου: «Σκεφτείτε να λες σε έναν άνθρωπο “μην κόψεις από αυτό το σημείο καλάμια γιατί έχουμε τον χηνοπρίστη, που φωλιάζει μόνο εδώ από όλη την Ελλάδα, κόψε από εκεί, αλλά όχι αυτή την εποχή, θα σου πούμε εμείς πότε’’. Tι να καταλάβει αυτός ο άνθρωπος; Ή ότι από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο δεν θα ψαρεύεις και ότι θα κυνηγήσεις μόνο σε εκείνη τη ζώνη και μόνο την τάδε εποχή. Πλέον, όλοι ξέρουν και υπάρχει συνεργασία».

Εταιρία Προστασίας, Φορέας Διαχείρισης, Δήμος, Υπουργείο Περιβάλλοντος, αγρότες, κτηνοτρόφοι και άλλοι εκπρόσωποι έχουν σχηματίσει την Επιτροπή Διαχείρισης Υγροτόπου και συνεδριάζουν κάθε Φεβρουάριο για να διευθετήσουν ό,τι προκύπτει και κυρίως το αν θα ανοίξει το θυρόφραγμα που επιτρέπει τα νερά της Μικρής Πρέσπας να περάσουν στη Μεγάλη κι από εκεί να οδηγηθούν στην Οχρίδα. Το μεγαλύτερο βέβαια πρόβλημα είναι η κλιματική αλλαγή, που είναι εντυπωσιακά ορατή εδώ, στις Πρέσπες, τις αρχαιότερες λίμνες της Ευρώπης, όπως θεωρούνται. 

. Οι ντόπιοι αντιλαμβάνονται πια ότι ζουν μέσα σε ένα Εθνικό Πάρκο, όπου καλούνται να επιβιώσουν από κοινού με ζώα και πουλιά. Η Χριστίνα Χριστιανοπούλου που διατηρεί την ταβέρνα Συντροφιά στους Ψαράδες έχει αποδεχτεί ότι Μάιο και Ιούνιο δεν θα σερβίρει γριβάδι με ντομάτα, τη σπεσιαλιτέ της, μια και τα ψάρια αναπαράγονται. Ψαράδες και βαρκάρηδες δεν πλησιάζουν πια τις αποικίες των πελεκάνων, αφού αν τρομάξουν τα πουλιά και σηκωθούν βίαια, θα σπάσουν με τα πόδια τους τα αυγά.

Η πλαζ της Κούλας ντυμένη στα φθινοπωρινά.

Ο Χρήστος, που διοργανώνει υπαίθριες δραστηριότητες, ξέρει ότι τον Ιανουάριο δεν θα κάνει ραπέλ στα βράχια της Κούλας στη Μεγάλη Πρέσπα γιατί τότε αναπαράγεται ένα είδος μπούφου. Και δεν ρίχνει τα κανό αν δεν ενημερώσει προηγουμένως τον Φορέα Διαχείρισης. Ο Νίκος Μαρμαρίδης, που διοργανώνει εξερευνήσεις, δίνει συμβουλές για την αποφυγή αρκούδας. Οι άνθρωποι που κολυμπούν στην πλαζ του Λαιμού γνωρίζουν ότι δίπλα τους βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους οικοτόπους προτεραιότητας της Ευρώπης: το παραλίμνιο δάσος σημύδας αναμεμειγμένο με σκλήθρα και ιτιές όπου ζουν λύκοι, ζαρκάδια και αρκούδες.

Ο ήλιος ετοιμάζεται να δύσει πίσω από την ΠΓΔΜ.

Οι νεαροί Μάνος και Βασίλης Δημητρακόπουλος οι οποίοι δημιούργησαν την μονάδα Prespa Top και ασχολούνται με τη συσκευασία των φασολιών και την μεταποίηση της πιπεριάς, πηγαίνοντας ένα βήμα παρακάτω την φημισμένη τοπική παραγωγή, αναμένουν με χαρά το νέο σύστημα στάγδην άρδευσης που θα ολοκληρωθεί σε τρία χρόνια και θα προστατεύσει τα νερά της λίμνης από τον ευτροφισμό. Ο Ηλίας και οι δύο μικροί γιοι του που ζουν στον Άγιο Αχίλλειο, γνωρίζουν ότι, όταν βγαίνουν από το νησάκι της λίμνης τη νύχτα, θα πρέπει να προσέχουν τις αρκούδες που κάθε 4-5 μέρες κατεβαίνουν στο πάρκινγκ και αδειάζουν τους κάδους σκουπιδιών. Όχι πως δεν λείπουν οι αντιδράσεις βέβαια. Οι κτηνοτρόφοι της περιοχής, που μετρούν συχνά νεκρά ζώα από επιθέσεις, δεν διστάζουν να πάρουν τα όπλα.

Στα γοητευτικά ερείπια του ναού του Αγίου Αχιλλείου στο ομώνυμο νησάκι.

Πολλά από αυτά που υπάρχουν γύρω μας είναι προσαρμοσμένα για τα ζώα και τα πουλιά, παρότι δεν είναι αντιληπτό εκ πρώτης όψεως: τα καλώδια της ΔΕΗ κατά μήκος της Κούλας, για παράδειγμα, του ισθμού που χωρίζει τη Μικρή από τη Μεγάλη Πρέσπα αντικαταστάθηκαν από ένα ανεστραμμένο, μεγάλο και παχύ, για να είναι ορατό από τα πουλιά μια και βρίσκεται πάνω στα μονοπάτια τους. Ή η γέφυρα του Αγίου Αχιλλείου έχει κάποια σιδερένια τμήματα στις ενώσεις της, διάτρητα και μυτερά ούτως ώστε να μην περνούν οι αρκούδες στο νησί, γιατί  πληγώνονται τα πόδια τους. 

Η Πρέσπα έχει όμως αρχίσει να γίνεται πιο εξωστρεφής. Εκτός από τα περίπολα των συνοριοφυλάκων, τους μοναχικούς birdwatchers, τους φασουλοπαραγωγούς, τους φυσιοδίφες, τους βυζαντινολόγους που μελετούν, συντηρούν ή απλώς παρατηρούν τα σπουδαία μνημεία, βλέπεις νέους ανθρώπους να εγκαθίστανται εδώ και να ασχολούνται είτε με την προστασία ή ανάδειξη της φύσης, είτε με νέες καλλιέργειες και τον τουρισμό. Αλλά πάντα παραμένει ίδια η γοητεία των λιμνών και των συνόρων.

Αντικατοπτρισμοί και γαλήνη στην Μικρολίμνη, στις όχθες της Μικρής Πρέσπας.

Στο νησάκι του Αγίου Αχίλλειου με τη γέφυρα μήκους 650μ. και τα μοναδικά ερείπια του ομώνυμου ναού του 10ου αιώνα ή στον γαλήνιο περίπατο που το περιζώνει και περνά από αρκετά ακόμη μνημεία. Στον Άγιο Γερμανό, το μοναδικό χωριό με ωραία παλιά σπίτια, με τον απίθανα αγιογραφημένο ομώνυμο ναό, με τον νερόμυλο που έφτιαξε υποδειγματικά η αρχιτέκτονας Αγγέλα Γεωργαντά και τα αλπικά του Βαρνούντα, από όπου χωράς στο βλέμμα όλο αυτό το συγκλονιστικό σύμπλεγμα. Στη Μηλιώνα με τα πλινθόκτιστα σπίτια, όπου μαθαίνεις πόσο σοφά έκτιζαν παλιά οι άνθρωποι. Στη Μικρολίμνη με τους αλιείς, το ωραίο ταβερνάκι και τις βαρκάδες στη Μικρή Πρέσπα, που ξεκίνησε μόλις πέρυσι ο δήμος με ηλιακά σκάφη. Στα μονοπάτια του Ντέβα και στους Ψαράδες, αυτό το γοητευτικό ερημοχώρι στα υδάτινα σύνορα, όπου κάνεις και την υπέροχη βαρκάδα στο τριεθνές και στα ασκηταριά, τις «φωλιές» και τις τοιχογραφίες στα βράχια της Μεγάλης Πρέσπας που έφτιαξαν οι ερημίτες των βυζαντινών χρόνων. Στους δρόμους τη νύχτα, όπου πρέπει να οδηγείς αργά και προσεκτικά, γιατί ανά πάσα στιγμή κάποιο ζώο μπορεί να πεταχτεί μπροστά σου. Πάντα και παντού, νιώθεις δεκάδες ζευγάρια μάτια να σε κοιτούν μέσα από τα δάση. Ακόμη και όταν ξαπλώνεις, ξέρεις ότι δεν είσαι μόνος. Έχεις απόλυτη ενσυναίσθηση μιας παράλληλης ζωής που συνεχίζεται εκεί έξω.

ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ

Μετάβαση
Η Πρέσπα απέχει 500-600 χλμ. από την Αθήνα, ανάλογα με τη διαδρομή που θα ακολουθήσετε (η γρηγορότερη είναι μέσω Τρικάλων – Γρεβενών). Το κόστος για διόδια και καύσιμα υπολογίζεται στα 75 ευρώ για την απλή μετάβαση. Από Θεσσαλονίκη θα διανύσετε 200-240 χλμ. (παρά τα περισσότερα χιλιόμετρα θα φτάσετε πιο γρήγορα μέσω Εγνατίας Οδού). Το κόστος είναι περίπου 25 ευρώ για την απλή μετάβαση.

Εξαιρετικά δείγματα της τοπικής αρχιτεκτονικής 

Όλγα Χαραμή 

ΠΗΓη