ΟΜΙΛΙΕΣ ΕΓΚΑΙΝΙΩΝ ΕΚΘΕΣΗΣ "ΓΙΑ ΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ"‏

Οι ομιλίες του Αινεία Οικονόμου, του Μιχαήλ Παπαγιαννάκη και του Αχιλλέα Στόιου στα εγκαίνια της έκθεσης «Για τη Φλώρινα: Αρχιτεκτονικά Τοπία του Παρελθόντος» που πραγματοποιήθηκαν το Σάββατο 13 Απριλίου 2013 στις 20:30 στο

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας.

Αινείας Οικονόμου, Δρ. Αρχιτέκτονας Μηχανικός

Θέλουμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα τη Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας και τη Λέσχη Πολιτισμού που αγκάλιασαν αυτήν την προσπάθεια, καθώς και την Περιφερειακή Ενότητα και τον Δήμο Φλώρινας για τη στήριξη του εγχειρήματος. Επίσης, να ευχαριστήσουμε όλους εσάς που βρίσκεστε σήμερα εδώ στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το ιστορικό Μέγαρο Εξάρχου.

Νιώθω ιδιαίτερα τυχερός που μεγάλωσα στη Φλώρινα περιτριγυρισμένος από ιστορικά κτίρια και αγνούς ανθρώπους. Νιώθω ιδιαίτερα τυχερός που πριν από 10 περίπου χρόνια ξεκίνησα να ασχολούμαι συστηματικά με τις παραδοσιακές κατοικίες της Φλώρινας, κατά την εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής. Τότε, οι άνθρωποι που μένουν στα σπίτια αυτά μου άνοιξαν με χαρά τις πόρτες τους και μοιράστηκαν τις ανησυχίες για το μέλλον.

Επίσης, νιώθω ιδιαίτερα τυχερός που πριν από πέντε χρόνια, στα πλαίσια της επαγγελματικής μου δραστηριότητας ασχολήθηκα με την εκπόνηση των μελετών αποκατάστασης των οθωμανικών μνημείων της πόλης. Συνειδητοποίησα ότι η Φλώρινα έχει μια σημαντική ιστορία και μια ιδιαίτερα αξιόλογη αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Η οικονομική συγκυρία φαντάζει όμως δυσοίωνη για την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης. Ερειπωμένα κτίρια και μνημεία περιμένουν υπομονετικά αλλά μάταια να αναστηλωθούν σε μια περίοδο αβεβαιότητας και σημαντικών δυσκολιών.

Αλλά δεν πρέπει να αγνοούμε αυτό που συνέβη σε αρκετά ιστορικά κέντρα των Ευρωπαϊκών πόλεων μετά τις καταστροφές του Δευτέρου Παγκοσμίου ή σε μέρη όπως το Mostar, μετά το τέλος του Εμφυλίου της Γιουγκοσλαβίας. Χάρις στην συνεργασία όλων και την επιστημονική αναστήλωση, τα μέτωπα των οικοδομικών νησίδων διατηρούν σήμερα τον χαρακτήρα τους, η εικόνα της πόλης δεν είναι αλλοιωμένη, η μνήμη των ανθρώπων παραμένει ζωντανή.

Πιο κοντά στον τόπο μας, το παράδειγμα της ανάπλασης του πιλοτικού πυρήνα των Αγίων Αποστόλων στην Καστοριά καταδεικνύει περίτρανα ότι όταν υπάρχει δημιουργική συνεργασία των δημοτικών αρχών με τους κατοίκους, το Πανεπιστήμιο και άλλους φορείς, τότε μπορούν να γίνουν θαύματα και στην Ελλάδα. Άλλωστε, οι όψεις των κτιρίων είναι κοινό αγαθό, ανήκουν στην πόλη και στους κατοίκους της.

Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η αρχιτεκτονική της Οθωμανικής περιόδου δεν παρήχθη από ξένους αλλά από τους ίδιους τους προγόνους μας. Στρατιές από μακεδόνες, ηπειρώτες και αρβανίτες μάστορες, έκτισαν γεφύρια, εκκλησίες, κονάκια, αρχοντικά, κατοικίες και βοηθητικά κτίρια σε ολόκληρη τη Βαλκανική.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε όλους τους Φλωρινιώτες που αντιστάθηκαν και αντιστέκονται ακόμα στην αντιπαροχή διατηρώντας τα προπολεμικά και μεσοπολεμικά εκλεκτικιστικά τους σπίτια, παρά τις όποιες δυσκολίες. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε όλους αυτούς που ήρθαν μετά την απελευθέρωση από το Μοναστήρι, τη Θράκη, την Μικρά Ασία και τον Πόντο, κατοίκησαν στα παραδοσιακά σπίτια, τα αγάπησαν, τα διατήρησαν και χάρις σε αυτούς και τους απογόνους τους διατηρούνται ακόμη ζωντανά.

Ακόμα και αν αυτά θεωρήθηκαν κάποτε ως κατάλοιπο της Τουρκοκρατίας, σήμερα συμφωνούμε όλοι ότι είναι μνημεία του βαλκανικού πολιτισμού και αξίζει να σωθούν.

Πρέπει να κατανοήσουμε αυτό που κατάλαβαν οι Ευρωπαίοι εδώ και αιώνες: χωρίς ρίζες δεν υπάρχει δέντρο.

χωρίς παρελθόν δεν υπάρχει μέλλον.

Το οφείλουμε στους προγόνους μας,

το χρωστάμε στα παιδιά μας.

Μιχαήλ Παπαγιαννάκης, Αρχιτέκτονας Μηχανικός

Η Φλώρινα είχε την «τύχη» αλλά και ταυτόχρονα την «ατυχία», ο ιστορικός πυρήνας της να παραμένει «ζωντανός» και να μην εγκαταλειφθεί, τουλάχιστον τους τρεις τελευταίους αιώνες, σε αντίθεση με πολλές άλλες ελληνικές πόλεις. Έτσι το σημερινό κέντρο της Φλώρινας, αλλά και το μεγαλύτερο τμήμα του σημερινού αστικού ιστού, ταυτίζεται με την περιοχή του ιστορικού της κέντρου.

Αυτή η συγκυρία σε συνδυασμό με την απουσία πολιτικών διατήρησης και διάσωσης του ιστορικού οικιστικού αποθέματος της πόλης μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε τη Φλώρινα στη σημερινή της κατάσταση.

Για το σύνολο του ιστορικού κέντρου της Φλώρινας από τον αρχικό χαρακτηρισμό του ως «Ιστορικού Τόπου» πριν 25 χρόνια -το 1988- και μέχρι σήμερα δεν έχουν καθοριστεί ειδικοί όροι δόμησης. Ταυτόχρονα, εκτός από την απουσία ειδικού κανονισμού, σε πολύ μεγάλη έκταση του ιστορικού κέντρου το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κατασκευών φτάνει τα 24 μέτρα. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται ότι είναι καταρχήν επιτρεπτή σήμερα η ανέγερση έως και οκταώροφων οικοδομών.

Έτσι, νέες κατασκευές εξακολουθούν να αντικαθιστούν τις παλιές με γοργούς ρυθμούς, αδιαφορώντας για την κλίμακα και την μορφολογία του ιστορικού χώρου. Η εικόνα του τόπου σε πολλές περιπτώσεις είναι απογοητευτική.

Για την αναστροφή αυτής της πορείας, είναι αναγκαία η θέσπιση Ειδικού Οικοδομικού Κανονισμού για όλο το ιστορικό κέντρο της πόλης, μετά από ειδική μελέτη, ώστε να εξασφαλιστεί η διατήρηση της φυσιογνωμίας και της κλίμακας του δομημένου χώρου, όπου αυτή διασώζεται, αλλά και ταυτόχρονα να λείψουν οι παρατηρούμενες σήμερα προστριβές ανάμεσα στους ιδιοκτήτες και τις αρμόδιες υπηρεσίες.

Παράλληλα απαραίτητη είναι η απλοποίηση των διαδικασιών έγκρισης των επεμβάσεων σε όλο τον Ιστορικό Τόπο, χωρίς ωστόσο αυτό να οδηγήσει σε μείωση των απαιτήσεων πληρότητας και ελέγχου των μελετών. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα, ακόμα και για απλές επεμβάσεις στα υφιστάμενα κτίρια, απαιτούνται ιδιαίτερα χρονοβόρες διαδικασίες οι οποίες δρουν τελικά ανασταλτικά ακόμη και για αυτούς που δεν επιδιώκουν να καταστρέψουν αλλά επιθυμούν να συντηρήσουν και να αποκαταστήσουν κάποια ιστορική κατασκευή.

Ελπίζω ότι η έκθεση που εγκαινιάζεται σήμερα δεν θα αποτελέσει μόνον άλλη μια αφορμή για να αναπολήσουμε το παρελθόν του τόπου μας. Ούτε βλέπω την έκθεση απλώς σαν μια καταγγελία για την οικιστική καταστροφή που βιώνουμε.

Αντίθετα ευελπιστώ να αποτελέσει το έναυσμα για προβληματισμό, συζήτηση και ευαισθητοποίηση των αρχών και των φορέων, αλλά κυρίως των κατοίκων της πόλης σε σχέση με την διάσωση των ιστορικών στοιχείων και κατασκευών του τόπου μας, τα οποία σήμερα, ταλαιπωρημένα από τον χρόνο και εξαιτίας της αδιαφορίας μας, καταρρέουν.

Και ίσως η συζήτηση αυτή οδηγήσει σε μια ύστατη οργανωμένη προσπάθεια διάσωσης, αποκατάστασης και ανάδειξης των λιγοστών πλέον στοιχείων του δομημένου περιβάλλοντος της πόλης που θυμίζουν το ιστορικό παρελθόν της.

Αχιλλέας Στόιος, Αρχιτέκτονας Μηχανικός

Η τελευταία φορά που έγινε κάποια παρουσίαση για την αρχιτεκτονική της Φλώρινας, ήταν πριν από 25 χρόνια τον Αύγουστο του 1988. Διοργανώθηκε τότε από τον πάλαι ποτέ σύλλογο Αρχιτεκτόνων της Φλώρινας και παρουσιάστηκε σε χώρο του κτιρίου της λέσχης αξιωματικών.

Σήμερα επιτέλους... και έπειτα από 25 χρόνια γίνεται πραγματικότητα η παρούσα έκθεση, χάρη στην υποστήριξη του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και την υπομονή και επιμονή του ακούραστου Θωμά Ζωγράφου, του εικαστικού και φίλου τον οποίο θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα. Επιπλέον θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε για την ουσιαστική τους συνδρομή στην πραγματοποίηση της έκθεσης και της ομότιτλης έκδοσης, τον γραφίστα Δημήτρη Μηλώση, τους φωτογράφους Λάζαρο Δούμτση και Πάρη Βαλαλάκη, την φιλόλογο Άννα Πολατίδου και τον φιλόλογο Περικλή Οικονόμου.

Πέρασαν 25 χρόνια λοιπόν! Κοινή διαπίστωση όλων μας είναι ότι μάλλον έχουμε αργήσει. Έχουμε αργήσει σημαντικά γιατί το συγκεκριμένο κομμάτι της ιστορίας του τόπου μας το έχουμε “ξεχάσει” και “εγκαταλείψει” στη τύχη του. Γιατί δεν κάναμε τίποτα σχεδόν για να αποτρέψουμε την καταστροφή της εικόνας της πόλης, που αν το καλοσκεφτούμε, αντανακλά την ίδια μας την εικόνα και το επίπεδο μας όσον αφορά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και χειριζόμαστε σήμερα τον πολιτισμό μας.

Είναι λοιπόν αυτή η έκθεση το λιγότερο που μπορούσαμε να κάνουμε... Για να θυμηθούμε και να θυμίσουμε τι είχαμε και τι χάσαμε. Για να αναρωτηθούμε γιατί επιτρέψαμε να συμβεί αυτό στην πόλη μας και τελικά στους εαυτούς μας. Για να διερωτηθούμε τι έκαναν και τι συνεχίζουν να κάνουν αλλού στις γειτονικές μας πόλεις όπως στην Καστοριά, στην Έδεσσα, στη Βέροια, ακόμα και στο Μοναστήρι και τι δεν κάναμε εμείς. Για να ριζώσει ο προβληματισμός και να ξεκινήσει επιτέλους η συζήτηση για τη διάσωση και ανάδειξη του εναπομείναντος αρχιτεκτονικού αποθέματος της πόλης, αυτή τη φορά όμως με κίνητρο την αξιοποίηση του. Την αξιοποίηση ίσως του πιο σημαντικού “εν υπνώσει” αποθέματος της πόλης για το οποίο έχουν δυστυχώς υποτιμηθεί τα οικονομικά οφέλη που μπορεί να αποκομίσει η Φλώρινα, ειδικότερα τώρα που στέρεψαν οι εύκολες λύσεις.

Κυρίες και κύριοι, άρχοντες της πόλης μας και της ευρύτερης περιοχής της. Δεν τρέφουμε αυταπάτες ότι οι καιροί είναι “δύσκολοι”. Είδαμε όμως ότι καταφέραμε πολύ λίγα και όταν οι καιροί ήσαν εύκολοι. Η Φλώρινα διαθέτει σήμερα ένα σημαντικό δυναμικό νέων ανθρώπων, τόσο με γενική όσο και με ειδική κατάρτιση αλλά κυρίως με αγάπη για την πόλη τους, που αναμένουν να “αξιοποιηθούν” για να “εξυπηρετήσουν” ένα κοινό όραμα που θα πρέπει να υιοθετηθεί από όλους μας. Αυτό της συμμετοχής μας σε μια συλλογική προσπάθεια αναγέννησης της Φλώρινας.

Για τη Φλώρινα λοιπόν.

Τέλος, θα θέλαμε να αφιερώσουμε την αποψινή βραδιά στην μνήμη της αγαπημένης μας συναδέλφου και φίλης, της Μαρίας Κούλη που τόσο αγάπησε τη Φλώρινα, αποτελώντας πολλές φορές και για εμάς την πηγή έμπνευσης της προσωπικής μας πορείας.

Η έκθεση περιλαμβάνει τις εξής ενότητες:

·         Φλώρινα: κάποτε, ίσως, εάν…

·         Οι παραδοσιακές κατοικίες της Φλώρινας

·         Τα Οθωμανικά μνημεία της Φλώρινας

·         Οι ανώνυμοι αρχιμάστορες του 19ου αιώνα και οι μέθοδοι κατασκευής των παραδοσιακών κτιρίων της Φλώρινας

·         Το κτίριο Πέιου στο ιστορικό κέντρο της Φλώρινας: Ανάλυση-τεκμηρίωση και πρόταση αποκατάστασης-επανάχρησης

·         Σπαράγματα του ιστορικού αρχείου αδειών οικοδομής της Φλώρινας από την περίοδο του μεσοπολέμου

ΓΙΑ ΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ

Αρχιτεκτονικά Τοπία του Παρελθόντος

Αινείας Οικονόμου, Μιχαήλ Παπαγιαννάκης, Αχιλλέας Στόιος

Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Φλώρινας

Διοργάνωση: Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας - Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σε συνεργασία με τη Λέσχη Πολιτισμού Φλώρινας. Με την ευγενική χορηγία της Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας και του Δήμου Φλώρινας.

Διάρκεια έκθεσης: 13 Απριλίου - 15 Μαΐου 2013

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Σάββατο 18:00-21:00, Κυριακή 10:00-13:00

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας • Ταγμ. Φουλεδάκη 8 • Τηλ. 23850 29444