«Τα μωρά τα φέρνει ο πελαργός;»

Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο Δημοτικό Σχολείο

(Εισήγηση στη Διημερίδα του Γυμνασίου Αμυνταίου για τη Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση στις 11 Μαΐου 2012)

Όλγα Μούσιου-Μυλωνά

Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Φλώρινας

Η σεξουαλικότητα αποτελεί

σημαντική διάσταση της όλης λειτουργίας και συμπεριφοράς του ανθρώπου και είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη υπόσταση. Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στα άλλα έμβια όντα η ανθρώπινη σεξουαλικότητα, πέραν της αναπαραγωγικής της σκοπιμότητας, συνυπάρχει, συλλειτουργεί και συνυφαίνεται με τις νοητικές, κοινωνικές και ψυχοσυναισθηματικές λειτουργίες του ανθρώπου καθορίζοντας πολλές φορές τις βασικές επιλογές και συμπεριφορές του. Δηλαδή, η ερωτική ορμή του ανθρώπου περνάει από το φίλτρο του συναισθήματος, των κοινωνικών εμπειριών και των νοητικών διεργασιών, ακόμα κι αν αυτό δεν είναι άμεσα ορατό ή αντιληπτό.

Η σεξουαλικότητα του παιδιού, όπως διαβεβαιώνουν και οι ειδικοί επιστήμονες, ενυπάρχει υπόρρητη από την ώρα που γεννιέται και αφυπνίζεται σταδιακά από την παιδική ηλικία με κορύφωση στην εφηβεία. Στο σημαντικό αυτό διάστημα το παιδί αποκτά την ταυτότητα του φύλου του μαζί με την ταυτότητα της όλης προσωπικότητάς του. Κατά συνέπεια, η σεξουαλική αγωγή είναι απαραίτητη από την παιδική ηλικία, ώστε να αποκτήσει ο άνθρωπος τις σωστές γνώσεις για το σώμα του και τις λειτουργίες του, αλλά και για ολόκληρο τον εαυτό του. Να μάθει, δηλαδή, να αγαπάει, να φροντίζει και να προστατεύει το σώμα του, να γνωρίζει τη σημασία των γεννητικών του οργάνων, καθώς και να καταλαβαίνει τις φυσιολογικές και ψυχολογικές του ανάγκες, τις επιθυμίες του και τα συναισθήματά του.

Όλα τα παραπάνω αποσκοπούν στην επίγνωση του εαυτού μας,  στην υιοθέτηση σωστών συμπεριφορών, ώστε να εκφραστεί η σεξουαλικότητα με έναν τρόπο κοινωνικά αποδεκτό και υγιή, και στοχεύουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως ο αυτοσεβασμός και ο αλληλοσεβασμός, στην οργάνωση μιας υγιούς, καλά δομημένης και ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Αυτό είναι αναγκαίο να πραγματοποιείται από τη γέννηση ενός παιδιού και καθ΄όλη τη διάρκεια της βιολογικής, ψυχοσυναισθηματικής και κοινωνικής του ανάπτυξης δίνοντάς του τα κατάλληλα εφόδια που αντιστοιχούν στο ηλικιακό, γνωστικό και συναισθηματικό του επίπεδο.

Για να επιτευχθούν όλοι αυτοί οι στόχοι είναι καθοριστική η συμβολή των γονιών, του σχολείου, του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος και της πολιτείας. Τον πρώτο ρόλο στη ζωή ενός παιδιού έχει η οικογένειά του και ειδικότερα, οι γονείς του. Από εκεί ξεκινάει το παιδί να χτίζει μία υγιή σχέση με το σώμα του και τον εαυτό του. Από εκεί παίρνει τα πρώτα του ερεθίσματα και μηνύματα για τη ζωή, τον εαυτό του, τους άλλους γύρω του και τον κόσμο και μαθαίνει να διαχειρίζεται τη σεξουαλικότητά του. Δυστυχώς, ένα τείχος προκαταλήψεων και στερεοτύπων, αλλά και η σχετική άγνοια διαχείρισης του θέματος, εμποδίζει πολλές φορές τους γονείς να ενημερώσουν σωστά τα παιδιά τους και να τα υποστηρίξουν στην εμπέδωση της σεξουαλικής τους ταυτότητας.

Έπειτα, έρχεται το σχολείο, όχι μόνο για να προσφέρει ακαδημαϊκές γνώσεις, αλλά για να υπηρετήσει έναν σπουδαίο ρόλο, να συμβάλει στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, στην απόκτηση κοινωνικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων επικοινωνίας και συναναστροφής με τους άλλους ανθρώπους (συμμαθητές-εκπαιδευτικούς).

Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, με πρωταγωνιστές τον εκπαιδευτικό, ως πρότυπο και πρόσωπο αναφοράς για τους μαθητές του, και τους γονείς ως συμμετέχοντες, κρίνεται σκόπιμο να συντελείται ξεκινώντας από το δημοτικό μία συντονισμένη, οργανωμένη και καλά δομημένη μάθηση και ευαισθητοποίηση του παιδιού για τον εαυτό του. Με άλλα λόγια, ένα παιδί από την ηλικία των πέντε-έξι χρόνων είναι απαραίτητο να εξοικειώνεται και να μαθαίνει με επιστημονικό τρόπο και ταυτόχρονα προσαρμοσμένο στην ηλικιακή του φάση, στις ανάγκες του και τις δυνατότητές του, για την ανατομία και τη φυσιολογία των οργάνων του, τη φροντίδα τους, τη σημασία τους στην αναπαραγωγική διαδικασία, τη μοναδικότητα του σώματός του και της ύπαρξής του, τις ομοιότητές του με τα παιδιά του ίδιου φύλου και τις διαφορές του με τα παιδιά του αντίθετου φύλου, τις σχέσεις του με τους σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή του, αλλά και όσα θα το βοηθήσουν να αναπτύξει υγιείς διαπροσωπικές και διαφυλικές σχέσεις στο μέλλον ως ενήλικος.

Επιπλέον, είναι σημαντικό το παιδί να αρχίζει σταδιακά να αφουγκράζεται τον εαυτό του (σκέψεις και συναισθήματα), να επικοινωνεί με τους άλλους, είτε αυτοί είναι οι γονείς του, είτε ο δάσκαλός του, είτε οι συνομήλικοι και οι φίλοι του , είτε άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντός του. Να μάθει νε σέβεται τον εαυτό μου, να τον φροντίζει  και να τον προστατεύει, τον ελέγχω κάνοντας σωστές επιλογές και αποφεύγοντας καταστάσεις που μπορεί να ενέχουν κινδύνους για την ομαλή εξέλιξή του.

Μιλώντας στο σχολείο για τέτοια θέματα – ταμπού δίνουμε στα παιδιά την ευκαιρία να λύσουν απορίες και να εξωτερικεύσουν θέματα που τους ενδιαφέρουν και που ίσως δεν τολμούν να συζητήσουν ακόμα και με τους γονείς τους. Καταπίεση, επιπλήξεις, τιμωρία, άγνοια ή ημιμάθεια, ενοχή και έλλειψη συναισθηματικών σχέσεων μπορεί να ταλανίζουν ακόμα και παιδιά του Δημοτικού και να αποτελούν δυνητικά το υπόβαθρο μιας μοναχικής ή διαστροφικής σεξουαλικά ενήλικης ζωής (αγοραίος έρωτας, σαδιστική συμπεριφορά, βιασμοί, παιδοφιλία, αιμομιξία, κλπ.), αλλά ενδεχομένως και να οδηγήσουν στην απώλεια της υγείας και της ίδιας της ζωής.

Η ελληνική εκπαίδευση είναι χρόνια αδιάφορα σιωπηλή στο θέμα αυτό και το έχει αφήσει στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών. Και ενώ τα Ελληνόπουλα πηγαίνουν στην Πρώτη Δημοτικού νομίζοντας πως τα παιδιά τα φέρνει ο πελαργός, οι συμμαθητές τους στη Βρεττανία έχουν ήδη ξεκινήσει από την ηλικία των πέντε ετών την ειδική διδασκαλία που τους βοηθά να συνειδητοποιήσουν τις αλλαγές στο σώμα τους, συμπεριλαμβάνοντας ως υποχρεωτικό το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής από το Νηπιαγωγείο μέχρι και το Γυμνάσιο, σε μια προσπάθεια να περιοριστούν οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες στην εφηβεία που έχουν λάβει διαστάσεις επιδημίας στην Αγγλία.

Η επιστημονική κοινότητα της χώρας μας θεωρεί ότι κάτι ανάλογο πρέπει να γίνει στα ελληνικά σχολεία. Η έγκαιρη έναρξη της σεξουαλικής αγωγής στο σχολείο επιβάλλεται στην εποχή μας για πολλούς λόγους. Καταρχήν, τα παιδιά έχουν πολλαπλές και πρώιμες σεξουαλικές «εμπειρίες» και «πληροφορίες» από την τηλεόραση και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ξεκινούν νωρίτερα τις σεξουαλικές επαφές, ενώ η άγνοια για μεθόδους προφύλαξης και αντισύλληψης οδηγεί όχι μόνο σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, αλλά και σε έξαρση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων.

Για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των μαθητών εκπονήθηκε το πρωτοποριακό πρόγραμμα «Σεξουαλική Αγωγή και Διαφυλικές Σχέσεις» από το 2008, με στόχο να συμβάλει στην προαγωγή της ψυχικής και σεξουαλικής υγείας, καθώς η σχολική ηλικία θεωρείται η κατάλληλη για να λάβει το παιδί τα πρώτα ερεθίσματα που θα συντελέσουν στην ομαλή ψυχοσεξουαλική του ανάπτυξη, και επρόκειτο να αρχίσει να διδάσκεται από τη σχολική χρονιά 2009-2010. Στο πλαίσιο του προγράμματος δημιουργήθηκε εκπαιδευτικό υλικό, με τίτλο «Σεξουαλική αγωγή και διαφυλικές σχέσεις» για παιδιά από 6-8 και 8-12 ετών, και «Ψυχική υγεία - διαπροσωπικές σχέσεις» για τους «μπόμπιρες» της εκπαίδευσης, από επιστημονικό επιτελείο 13 διακεκριμένων επιστημόνων με επικεφαλής τον νευρολόγο-ψυχίατρο κ. Θ. Ασκητή. Τα βιβλία πήραν την έγκριση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και έπειτα τον δρόμο της εκτύπωσης για να εισαχθούν στο πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου, στο πλαίσιο της «ευέλικτης ζώνης». 

Πρόκειται για δύο ξεχωριστές εκπαιδευτικές ενότητες, που η μια αφορά την καθαυτό σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και η άλλη την ψυχική υγεία των παιδιών. Το ένα βιβλίο, με τη διττή θεματολογία, αφορά τους μαθητές της Α΄ μέχρι και της Γ΄ τάξης και το άλλο τους μαθητές από την Δ΄ μέχρι και την ΣΤ΄ τάξη. Τα μικρά παιδιά εισάγονται ομαλά στη γνώση της ανατομίας του σώματός τους, στο πώς ήρθαν στον κόσμο, στη διαφορετικότητα των γεννητικών οργάνων αγοριού και κοριτσιού, στην υγιεινή και τη φροντίδα του σώματός τους, αλλά και στα θέματα της οικογένειας, των φίλων και της σχολικής κοινότητας.

Σκοπός των δημιουργών της σειράς των βιβλίων είναι να μεταδώσουν την απαραίτητη γνώση στα παιδιά κυρίως με σκίτσα, αφού ειδικά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους είναι δύσκολο να κατανοήσουν με λόγια τα βασικά νοήματα, και βασικό ρόλο στη διεξαγωγή του προγράμματος διαδραματίζει η συνεργατική σχέση του εκπαιδευτικού με τους γονείς, καθώς η συνδρομή των γονιών και η ενημέρωσή τους συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του προγράμματος, στην έγκυρη πληροφόρηση και τη διαμόρφωση υγιών στάσεων ζωής του παιδιού.

Το εγχειρίδιο για τους δασκάλους είχε αποσταλεί στις 58 Διευθύνσεις της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης όλης της Ελλάδας, αλλά το μάθημα της ψυχικής υγείας και σεξουαλικής αγωγής δεν έχει ακόμα συμπεριληφθεί στο σχολικό πρόγραμμα. Το ζήτημα διχάζει την ελληνική κοινωνία, η οποία αποτελείται από υπέρμαχους του ελεύθερου παιδαγωγικού κλίματος, αλλά και από συντηρητικούς πυρήνες, που θα αντιδρούν σε μια τέτοια εξέλιξη.

Ασφαλώς, το ζήτημα δεν είναι απλό και οφείλουμε να το προσεγγίσουμε με ιδιαίτερη ευαισθησία και την ανάλογη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς, επειδή ερωτήματα για τη σεξουαλικότητα από τους μαθητές μπορεί να προκύψουν κάθε στιγμή, αναγκάζονται αυτοσχεδιάζοντας να δίνουν απαντήσεις. Απαιτείται όλοι οι εκπαιδευτικοί να είναι επιμορφωμένοι στο συγκεκριμένο αντικείμενο και να υποστηρίζονται με εκπαιδευτικό υλικό, γιατί η διαχείρισή του στο Δημοτικό Σχολείο ιδιαίτερα απαιτεί και ευστοχία και ευγλωττία από τη μεριά του εκπαιδευτικού, ώστε να δώσει την ανάλογη με την ηλικία και τις ανάγκες του παιδιού πληροφόρηση, χωρίς να γίνει αφορμή για διακωμώδηση ή για παρεκτροπή.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ένα καίριο θέμα που πρέπει να το προσεγγίσουμε με σοβαρότητα και χωρίς προκαταλήψεις, γιατί αφορά σε μια σειρά από προβληματικές καταστάσεις, που σχετίζονται με τη σωματική και ψυχική υγεία. Οι εκατοντάδες χιλιάδες αμβλώσεις που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στην Ελλάδα από κορίτσια από 14 ως 18 ετών, οι χιλιάδες φορείς ποικίλων σεξουαλικών νοσημάτων που δεν είναι ιάσιμα, η έξαρση του AIDS, η υπογεννητικότητα των ζευγαριών και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν πίσω από μια έκλυτη σεξουαλική συμπεριφορά είναι η καμπάνα του κινδύνου που κρούει ηχηρά και μας υπενθυμίζει ότι πάνω από όλα οφείλουμε να στηρίξουμε τις νέες γενιές να έχουν μια πιο σαφή και ξεκάθαρη  άποψη για ένα τόσο βασικό θέμα.

Η εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι ένα καυτό και δύσκολο ζήτημα, γιατί δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί στο ελληνικό σχολείο ούτε πρόχειρα ούτε αποσπασματικά. Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο επιστημονικό πλαίσιο, που θα διασφαλίζει την ορθή προσέγγιση του ζητήματος.

Αξίζει, όμως, να το επιχειρήσουμε, γιατί μόνο έτσι θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας να διαχειριστούν καλύτερα την προσωπική τους ζωή και να προστατέψουν την υγεία τους. Να κατανοήσουν ότι η σεξουαλική δραστηριότητα είναι μια εξαιρετικά πολύτιμη και σπουδαία υπόθεση που σχετίζεται άμεσα με βαθιές συναισθηματικές ανάγκες του ανθρώπου, εμπλέκεται με το όλο αξιακό του σύστημα και βιώνεται ολοκληρωτικά μέσα από μια σωστή ερωτική σχέση. Και αυτή η ερωτική σχέση που στην πληρότητά της είναι μια από τις ισχυρότερες απολαύσεις του ανθρώπου, ταυτισμένη με τη χαρά και τη δύναμη της ζωής, θα πρέπει να περνάει από το φίλτρο του συναισθήματος, της γνώσης και της λογικής, ώστε να είναι μόνο πηγή ικανοποίησης και ευτυχίας για τον καθένα!